اسماعيل کي ڇا ٿيو، ان بابت ڪافي مونجهارو آهي. تورات، جيڪو 3500 سال اڳ حضرت موسيٰ (عليه السلام) جو لکيل آهي، اسان لاءِ ان ڳالهه کي واضح ڪرڻ ۾ مدد ڪري ٿو. الله تعاليٰ حضرت ابراهيم عليه السلام سان واعدو ڪيو هو ته هو مٿس برڪت ڪندو ۽ سندس اولاد کي سمنڊ جي ڪناري جي ريل جيتري ڪندو (ڏسو هتي). حضرت ابراهيم عليه السلام کي پنهنجي ٻن زالن مان ٻه پٽ پيدا ٿيا، پر انهن جي وچ ۾ دشمني کيس مجبور ڪري ڇڏيو ته هو هاجره ۽ اسماعيل کي موڪل ڏئي. هي مقابلو ٻن مرحلن ۾ ٿيو. پهريون مرحلو حضرت اسماعيل جي ولادت کان پوءِ ۽ حضرت اسحاق جي ولادت کان اڳ ٿيو. هتي تورات هن دشمني بابت ڇا ٿو چوي ۽ ڪيئن الله هاجره جي حفاظت ڪئي، هن کي ظاهر ڪيو ۽ حضرت اسماعيل عليه السلام کي پنهنجي نعمت ڏني.

هاجر ۽ اسماعيل – پيدائش 16

1هاڻي ابرام جي زال ساري کي ڪوبہ اولاد ڪونہ هو: هن وٽ هاجرہ نالي هڪڙي ٻانهي هئي، جا مصر جي هئي. 2۽ ساريءَ ابرام کي چيو تہ هاڻي ڏس، خداوند مون کي اولاد کان وانجهي رکيو آهي، سو تون پنهنجيءَ ٻانهيءَ وٽ وڃ، شايد ان مان مون کي ڪي ٻار ملن. ۽ ابرام ساريءَ جي ڳالهہ قبول ڪئي. 3جڏهن ابرام کي ڪنعان جي ملڪ ۾ رهندي ڏهہ ورهيہ ٿيا هئا، تڏهن سندس زال ساريءَ پنهنجي مصري ٻانهي کيس ڏني تہ هن جي زال ٿي رهي. 4۽ هو هاجرہ وٽ ويو ۽ هوءَ پيٽ سان ٿي، ۽ جڏهن کيس خبر پيئي تہ آءٌ پيٽ سان ٿي آهيان، تڏهن پنهنجي ڌياڻيءَ جي حقارت ڪرڻ لڳي. 5تڏهن ساريءَ ابرام کي چيو تہ مون سان جيڪو ظلم ٿيو آهي، سو تنهنجي سر تي آهي! مون پنهنجي ٻانهي تنهنجيءَ هنج ۾ ڏني ۽ هاڻي جڏهن هن ڏٺو تہ پيٽ سان ٿي آهي، تڏهن مون ڏانهن حقارت سان ٿي نهاري: سو خداوند منهنجي ۽ تنهنجي وچ ۾ انصاف ڪندو. 6تنهن تي ابرام ساريءَ کي چيو تہ ڏس تنهنجي ٻانهي تنهنجي هٿ ۾ آهي، جيئن وڻيئي تيئن ساڻس ڪر. تڏهن ساري هن سان سختي ڪرڻ لڳي ۽ هوءَ وٽانئس ڀڄي ويئي. 7۽ رڻ پٽ ۾ شور جي رستي تي جيڪو پاڻيءَ جو چشمو آهي، تنهن وٽ خداوند جو فرشتو هن کي گڏيو، 8۽ چيائينس تہ ساريءَ جي ٻانهي هاجرہ تون ڪٿان ٿي اچين، ۽ ڪيڏانهن ٿي وڃين؟ هن چيو تہ آءٌ پنهنجيءَ ڌياڻيءَ وٽان ڀڄي آئي آهيان. 9تڏهن خداوند جي فرشتي چيس تہ تون پنهنجيءَ ڌياڻيءَ وٽ موٽي وڃ ۽ سندس هٿ هيٺ رهہ. 10۽ خداوند جي فرشتي هن کي چيو تہ آءٌ تنهنجو اولاد ايترو وڌائيندس جو شمار کان ٻاهر ٿيندو. 11۽ خداوند جي فرشتي چيو تہ ڏس تون حاملہ آهين ۽ پٽ ڄڻيندينءَ: ۽ انهيءَ جو نالو اسماعيل رکج؛ ڇالاءِ جو خداوند تنهنجي ڏک جي دانهن ٻڌي آهي. 12هو ماڻهن ۾ جهنگلي گڏهہ جهڙو آزاد رهندو؛ هن جو هٿ سڀني جي برخلاف ۽ سڀني جو هٿ هن جي برخلاف ٿيندو؛ ۽ هو پنهنجن سڀني ڀائرن جي روبرو رهندو. 13۽ جنهن خداوند ساڻس ڳالهايو تنهن جو نالو هن اتاايل روئي رکيو يعني اي خدا تون ڏسين ٿو: ڇالاءِ جو هن چيو تہ سچ پچ مون خدا کي ڏٺو ۽ پوءِ بہ جيئري آهيان؟ 14تنهنڪري انهيءَ چشمي جو نالو بيرلحي روئي پئجي ويو؛ ۽ ڏسو، اهو قادس ۽ برد جي وچ ۾ آهي. 15۽ هاجرہ کي ابرام مان هڪڙو پٽ ڄائو ۽ ابرام پنهنجي انهيءَ پٽ جو نالو، جو هاجرہ کي ڄائو، اسماعيل رکيو. 16جڏهن هاجرہ کي ابرام مان پٽ ڄائو، تڏهن ابرام ڇهاسي ورهين جو هو.

اسان ڏسون ٿا ته هاجره هڪ نبي هئي جڏهن کان هن رب سان ڳالهايو. جنهن کيس ٻڌايو ته سندس پٽ جو نالو اسماعيل رکڻو آهي ۽ کيس واعدو ڏنو ته اسماعيل ”ڳڻڻ جي قابل نه“ ٿي ويندو. پوءِ ان ملاقات ۽ واعدي سان هوءَ پنهنجي مالڪ وٽ موٽي آئي ۽ دشمني ختم ٿي وئي.

رقابت وڌي ٿي

پر جڏهن اسحاق 14 سالن کان پوءِ سرائي ۾ پيدا ٿيو ته وري دشمني شروع ٿي وئي. اسان تورات ۾ پڙهيو آهي ته اهو ڪيئن ٿيو.

پيدائش21

8پوءِ اهو ٻار وڏو ٿيو، ۽ ٿڃ ڇڏايائونس: ۽ جنهن ڏينهن اسحاق جي ٿڃ ڇڏايائون، تنهن ڏينهن ابرهام هڪڙي وڏي مجلس ڪئي. 9۽ سارہ ڏٺو تہ مصر واريءَ هاجرہ کي جيڪو ابرهام مان پٽ ڄائو هو، سو چرچا پيو ڪري. 10تنهن تي ابرهام کي چيائين تہ هن ٻانهيءَ ۽ سندس پٽ کي ڪڍي ڇڏ؛ ڇالاءِ جو هن ٻانهيءَ جو پٽ منهنجي پٽ اسحاق سان گڏ ورثي جو مالڪ نہ ٿيندو. 11پر ابرهام جي نظر ۾ پنهنجي پٽ جي بابت هيءَ ڳالهہ ڏاڍي ڏکي لڳي. 12تڏهن خدا ابرهام کي چيو تہ تون پنهنجي پٽ ۽ پنهنجي ٻانهيءَ جي بابت هن ڳالهہ تي ڏک نہ ڪر. جيڪا ڳالهہ سارہ توکي چوي ٿي، تنهن ۾ هن جو چوڻ ٻڌ؛ ڇالاءِ جو تنهنجو نسل اسحاق مان سڏبو. 13هن ٻانهيءَ جي پيٽ مان بہ آءٌ هڪڙي قوم پيدا ڪندس: ڇالاءِ جو هو بہ تنهنجي نسل مان آهي. 14سو ابرهام صبح جو سوير اُٿيو، ۽ ماني، ۽ پاڻيءَ سان ڀريل هڪڙي مشق هاجرہ کي سندس ڪلهي تي رکي ڏنائين، ۽ ٻار سميت روانو ڪري ڇڏيائينس. هو اتان نڪري بيرسبع جي رڻ پٽ ۾ رلندي رهي. 15جڏهن مشڪ جو پاڻي کپي ويو، تڏهن هن انهيءَ ٻار کي هڪڙي ٻوڙي هيٺ رکي ڇڏيو. 16۽ پاڻ هن جي سامهون تير جي ڌڪ جيترو پري وڃي ويهي رهي؛ ڇالاءِ جو چيائين تہ ٻار کي مرندو نہ ڏسان. سو انهيءَ جي سامهون ويهي زاروزار روئڻ لڳي. 17۽ خدا انهيءَ ڇوڪر جو آواز ٻڌو، ۽ خدا جي فرشتي آسمان مان هاجرہ کي سڏي چيو تہ اي هاجرہ، توکي ڪهڙي تڪليف آهي؟ ڊڄ نہ، جتي ڇوڪر پيو آهي، اتان ئي خدا هن جو آواز ٻڌو آهي. 18اُٿ، ڇوڪر کي کڻي پنهنجن هٿن ۾ ڪر؛ ڇالاءِ جو آءٌ هن کي هڪڙي وڏي قوم بنائيندس. 19۽ خدا هن جون اکيون کوليون ۽ هن پاڻيءَ جو هڪڙو کوهہ ڏٺو، ۽ وڃي پنهنجي مشڪ پاڻيءَ سان ڀري آڻي ڇوڪر کي پياريائين. 20خدا انهيءَ ڇوڪر سان هو، ۽ هو وڌي وڏو ٿيو، ۽ بيابان ۾ رهي وڏو تير انداز ٿيو.

اسان ڏسون ٿا ته ساره (هن جو نالو سرائي مان تبديل ڪيو ويو هو) هاجره سان گڏ هڪ ئي گهر ۾ رهي نه ٿي سگهي ۽ مطالبو ڪيو ته هن کي موڪل ڏني وڃي. جيتوڻيڪ حضرت ابراهيم (ع) انڪار ڪيو پر الله تعاليٰ واعدو ڪيو ته هو هاجره ۽ اسماعيل (ع) کي برڪت ڏيندو. درحقيقت پاڻ هن سان ٻيهر ڳالهايو، هن جون اکيون کولي صحرا ۾ پاڻي ڏسڻ لاءِ ۽ واعدو ڪيو ته حضرت اسماعيل (ع) هڪ عظيم قوم بڻجي ويندا.

تورات ڏيکاري ٿو ته هن قوم پنهنجي ترقيءَ جي شروعات ڪيئن ڪئي. اسان حضرت ابراهيم عليه السلام جي وفات وقت اسماعيل عليه السلام جي باري ۾ پڙهيو.

ابراهيم جي وفات Genesis 25:8-18

8پوءِ ابرهام ساهہ ڏنو. هو ٻڍو ۽ پير مرد ٿي وڏيءَ ڄمار ۾ مئو ۽ وڃي پنهنجن ۾ گڏيو. 9۽ سندس پٽن اسحاق ۽ اسماعيل کيس صحر حتيءَ جي پٽ عفرون جي ٻنيءَ واري مڪفيلہ جي غار ۾ دفن ڪيو، جا ممريءَ جي سامهون آهي؛ 10اها ساڳي ٻني، جا ابرهام حت جي پٽن کان خريد ڪئي هئي: اتي ابرهام ۽ سندس زال سارہ دفن ڪيا ويا. 11۽ ابرهام جي مرڻ کان پوءِ هيئن ٿيو جو خدا، سندس پٽ اسحاق کي برڪت ڏني، ۽ اسحاق بيرلحي روئي ۾ رهڻ لڳو.

12هاڻي ابرهام جو پٽ اسماعيل، جو سارہ جي ٻانهيءَ هاجرہ کي ابرهام مان ڄائو هو، تنهن جو نسب نامو هن ريت آهي. 13اسماعيل جي پٽن جا نالا سندن پيڙهين موجب هي آهن: اسماعيل جو وڏو پٽ نبايوت هو، ۽ ٻيا هئا قيدار، ادبئيل، مبسام، 14مشماع، دومہ، مسا، 15حدو، تيما، يطور، نفيس، ۽ قدمہ. 16اسماعيل جا پٽ اهي هئا، ۽ انهن جي نالن موجب سندن ڳوٺن ۽ منزلگاهن جا نالا پيا؛ ۽ اهي ئي سندن قومن جا ٻارهن سردار هئا. 17اسماعيل جي عمر هڪ سؤ ستٽيهہ ورهيہ هئي: پوءِ هن ساهہ ڏنو ۽ وڃي پنهنجن ۾ گڏيو. 18۽ اهي حويلہ کان شور تائين رهندا هئا، جو اسور ڏانهن ويندي مصر جي سامهون آهي، ۽ هو پنهنجن سڀني ڀائرن جي سامهون رهندو آيو.

اسماعيل گهڻو عرصو زنده رهيو ۽ سندس پٽ 12 قبائلي حڪمران ٿيا. الله کيس برڪت ڏني هئي جيئن هن واعدو ڪيو هو. عربن اڄ تائين اسماعيل جي ذريعي ابراهيم ڏانهن سندن نسب جو پتو پوي ٿو.