شايد انجيل (انجيل) جو ڪو به حصو ايترو تڪرار ۽ بحث نه پيدا ڪري جيترو ”خدا جو فرزند“ جي عنوان سان جيڪو انجيل (انجيل) ۾ بار بار حضرت عيسيٰ عليہ السلام جي باري ۾ استعمال ڪيو ويو آهي. انجيل (انجيل) ۾ هي اصطلاح اهو ئي سبب آهي جو ڪيترن کي شڪ آهي ته انجيل بگڙي وئي آهي.
انجيل جي فساد جي مسئلي کي قرآن (هتي)، سنت (هتي) ۽ سائنسي متن جي تنقيد (هتي) مان جانچيو ويو آهي. سڀ کان وڏو نتيجو اهو آهي ته انجيل (انجيل) خراب ناهي. پر پوءِ انجيل ۾ هن اصطلاح ”پُٽِ خدا“ مان ڇا ٿا چئون؟
ڇا اهو خدا جي وحدانيت جي خلاف آهي جيئن سورت اخلاص ۾ بيان ڪيو ويو آهي؟
(اي پيغمبر) چؤ ته الله اڪيلو آھي.
الله بي احتياج آھي.
نڪي ڄڻيائين، ۽ نڪي ڄڻيو ويو.
۽ سندس برابر ڪوبه ڪونھي.
جيئن ته سورت اخلاص، تورات پڻ خدا جي وحدانيت جي تصديق ڪري ٿي جڏهن حضرت موسيٰ عليه السلام اعلان ڪيو ته:
اي اسرائيل، ٻڌ: خداوند اسان جو خدا هڪڙو ئي خداوند آهي:(شريعت جو دور6:4)
پوءِ ”پٽ آف خدا“ کي ڪيئن سمجھجي؟
ڪڏهن ڪڏهن صرف هڪ اصطلاح ٻڌڻ، ان جي معني کي سمجهڻ جي ڪوشش کان سواء، هڪ غلط نتيجي تي رسي سگھجي ٿو. مثال طور، مغرب ۾ ڪيترائي، “جهاد” جي اصطلاح جي خلاف رد عمل ڪن ٿا، جيڪو ميڊيا ۾ تمام گهڻو ظاهر ٿئي ٿو. انهن کي يقين آهي ته هن اصطلاح جو مطلب آهي ‘هڪ چريو ويڙهاڪ’، ‘بي گناهه ماڻهن کي مارڻ’، يا ٻيو ڪجهه. حقيقت ۾، جيڪي ماڻهو هن اصطلاح کي سمجهڻ ۾ وقت ڏين ٿا، سي سيکاريندا ته ان جو مطلب آهي ’جدوجهد‘ يا ’ڪوشش‘ ۽ اها مختلف قوتن جي خلاف جدوجهد ٿي سگهي ٿي، جنهن ۾ گناهه ۽ لالچ سان ذاتي جدوجهد به شامل آهي. پر گهڻن کي اها خبر ناهي.
اسان کي ‘پٽ آف خدا’ جي اصطلاح سان ساڳي غلطي ۾ نه پوڻ گهرجي. هن مقالي ۾ اسين هن اصطلاح کي ڏسنداسين، سمجهون ٿا ته اهو ڪٿان آيو آهي، ان جو مطلب ڇا آهي، ۽ ان جو ڇا مطلب ناهي. ان کان پوءِ اسان هڪ باخبر پوزيشن ۾ هونداسين جنهن سان هن اصطلاح ۽ انجيل جو جواب ڏينداسين.
”پٽ آف خدا“ ڪٿان آيو؟
‘خدا جو پٽ’ هڪ لقب آهي ۽ اهو انجيل (انجيل) ۾ نه ٿو اچي. انجيل جي ليکڪن اصطلاح ايجاد يا شروع نه ڪيو. نه ئي اهو عيسائين طرفان ايجاد ڪيو ويو هو. اسان اهو ڄاڻون ٿا ڇاڪاڻ ته اهو پهريون ڀيرو زبور ۾ استعمال ڪيو ويو هو، گهڻو اڳ عيسى مسيح (ع) جي شاگرد يا عيسائي جيئرو هئا، ان حصي ۾ جيڪو 1000 ق. اچو ته ڏسون جتي اهو پهريون ڀيرو ٿئي ٿو.
1قومون ڇو ٿيون ڪاوڙجن، ۽ ماڻهو اجايا خيال ڇو ٿا ڪن؟
2خداوند ۽ سندس مسيح جي برخلاف زمين جا بادشاهہ کڙا ٿيا آهن، ۽ حاڪم پاڻ ۾ صلاح ڪري چون ٿا تہ،\
3اچو تہ اسين هنن جا بند ڀڃي ڇڏيون، ۽ هنن جا رسا پاڻ تان اُڇلائي ڇڏيون.
4جو آسمان ۾ ويٺو آهي، سو کلندو: خداوند انهن تي ٺٺوليون ڪندو.5تڏهن هو ڪاوڙجي ساڻن ڳالهائيندو، ۽ ڏاڍو ناراض ٿي کين پريشان ڪندو.6۽ چوندو تہ مون پنهنجي بادشاهہ کي پاڪ جبل صيون تي ويهاريو آهي.7سو آءٌ اهو حڪم ٻڌائيندس: جو خداوند مون کي فرمايو تہ تون منهنجو پٽ آهين؛ مون اڄوڪي ڏينهن توکي پيدا ڪيو.8مون کان گهر ۽ آءٌ قومون تنهنجي ورثي لاءِ، ۽ زمين جون سرحدون تنهنجيءَ ملڪيت لاءِ ڏيندس.9تون انهن کي لوهہ جي لٺ سان ڀڃندين؛ ۽ کين ڪنڀر جي ٿانوَ وانگر ٽڪر ٽڪر ڪندين.10تنهن ڪري اي بادشاهو، هاڻي اوهين ڏاها ٿيو: ۽ اي ملڪ جا قاضي، اوهين هدايت وٺو.11ڊڄندي ڊڄندي خداوند جي عبادت ڪريو، ڏڪندي ڏڪندي خوشي ملهايو.12پٽ کي چُمو، متان هو غصي ٿئي، ۽ اوهين واٽ ۾ ئي نابود ٿي وڃو، ڇو تہ هن جي ڪاوڙ جلد ڀڙڪو کائيندي. مبارڪ آهن اهي سڀيئي، جن جو ڀروسو هن تي آهي.
اسان هتي ڏسون ٿا ‘خداوند’ ۽ ‘سندس مسح ٿيل’ جي وچ ۾ هڪ گفتگو. آيت 7 ۾ اسان ڏسون ٿا ته ‘خداوند’ (يعني خدا / الله) مسح ٿيل کي چوي ٿو ته ‘… تون منهنجو پٽ آهين؛ اڄ مان تنهنجو پيءُ بڻجي ويو آهيان…“ اهو آيت 12 ۾ ورجايو ويو آهي جتي اهو اسان کي نصيحت ڪري ٿو ته ”هن جي پٽ کي چمي“. جيئن ته خدا ڳالهائي رهيو آهي ۽ هن کي سڏي رهيو آهي ‘منهنجو پٽ’ اهو آهي جتي لقب ‘خدا جو پٽ’ پيدا ٿئي ٿو. هي لقب ”پٽ“ ڪنهن کي ڏنو ويو آهي؟ اهو آهي ‘سندس مسح ٿيل’. ٻين لفظن ۾، ‘پٽ’ جو لقب هڪ ٻئي سان استعمال ڪيو ويو آهي “مسح ٿيل” جي ذريعي گذري ٿو. اسان ڏٺو ته مسيحا = مسيح = مسيح = مسيح، ۽ هي زبور پڻ آهي جتي لقب ‘مسيح’ پيدا ٿيو. تنهن ڪري لقب ”خدا جو فرزند“ ان ئي اقتباس مان نڪرندو آهي جتي لفظ ’مسيح‘ يا ’مسيح‘ جي ابتدا آهي – زبور جي الهامي تحريرن ۾ جيڪا حضرت عيسيٰ المسيح (ع) جي آمد کان 1000 سال اڳ لکيل آهي.
هن کي ڄاڻڻ، اسان کي سمجهڻ جي اجازت ڏئي ٿي ته عيسى تي سندس آزمائش تي رکيل الزامن کي. هيٺ ڏنل آهي ته ڪيئن يهودي اڳواڻن هن جي آزمائش تي هن کان پڇيو.
يسوع جا عنوان: ‘خدا جو پٽ’ بابت منطقي متبادل
66۽ اڃا ڏينهن ٿيو ئي ڪين، تہ اُمت جا بزرگ، يعني سردار ڪاهن ۽ فقيهہ اچي گڏ ٿيا ۽ هن کي پنهنجي صدر مجلس ۾ وٺي ويا، ۽ چيائونس تہ
67جيڪڏهن تون مسيح آهين تہ اسان کي ٻُڌاءِ. پر هن چين تہ جي ٻُڌائيندوسانوَ تہ اوهين مڃيندا ئي ڪين؛
68۽ جي پڇندوسانوَ تہ جواب ئي ڪونہ ڏيندا.
69پر هن کانپوءِ ابن آدم خدا جي قدرت جي ساڄي پاسي ويهندو.
70پوءِ اُهي سڀيئي چوڻ لڳا تہ تڏهن تون خدا جو پٽ آهين ڇا؟ هن چين تہ اوهان پاڻ ويٺا چئو تہ آئون آهيان.
71تنهن تي هو چوڻ لڳا تہ اسان کي وڌيڪ شاهديءَ جي ڪهڙي گهرج آهي؟ ڇالاءِ تہ اسان پاڻ سندس واتان ٻُڌو آهي.
اڳواٽ يسوع کان پڇن ٿا ته ڇا هو ‘مسيح’ آهي (v. 67). جيڪڏهن مان ڪنهن کان پڇان ٿو ’ڇا تون X آهين؟‘ ان جو مطلب اهو آهي ته منهنجي ذهن ۾ اڳ ۾ ئي X جو خيال آهي. مان صرف X کي ڳنڍڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهيان ان شخص سان جيڪو مان ڳالهائي رهيو آهيان. ساڳيءَ طرح، حقيقت اها آهي ته يهودي اڳواڻ عيسى کي چوندا آهن ته ‘ڇا تون مسيح آهين؟’ مطلب اهو آهي ته انهن جي ذهن ۾ اڳ ۾ ئي “مسيح” جو تصور هو. سندن سوال ”مسيح“ (يا مسيح) جي لقب کي حضرت عيسيٰ عليه السلام سان ڳنڍڻ بابت هو. پر پوءِ اهي سوال کي ڪجهه جملن کان پوءِ ٻيهر بيان ڪن ٿا ته ’ڇا تون پوءِ خدا جو فرزند آهين؟ اهي لقب هڪ ئي سڪي جا ٻه پاسا هئا. (عيسيٰ ان وچ ۾ جواب ڏئي ٿو ’آدم جو پٽ‘. هي ٻيو عنوان آهي جيڪو دانيال جي ڪتاب جي هڪ اقتباس مان اچي ٿو ۽ هتي تفصيل سان بيان ڪيو ويو آهي). يهودي اڳواڻن کي ’مسيح‘ ۽ ’پٽ آف خدا‘ کي مٽائڻ جو خيال ڪٿان آيو؟ انهن اهو زبور 2 مان حاصل ڪيو – يسوع جي اچڻ کان هڪ هزار سال اڳ متاثر ٿيو. اهو هو ۽ منطقي طور تي ممڪن آهي ته عيسى لاءِ ”خدا جو فرزند“ نه هجي جيڪڏهن هو پڻ ”مسيح“ نه هو. اها اها پوزيشن هئي جيڪا يهودي اڳواڻن ورتي هئي جيئن اسان مٿي ڏسون ٿا.
اهو پڻ منطقي طور تي ممڪن آهي ته عيسى / عيسى ٻنهي لاء ‘مسيح ۽’ خدا جو پٽ’. اسان اهو ڏسون ٿا ته ڪيئن پطرس، عيسى (ع) جو هڪ معروف شاگرد جواب ڏنو جڏهن پڇيو ويو. اهو انجيل ۾ لکيل آهي
13هاڻي جڏهن يسوع قيصريہ فلپي جي علائقي ۾ آيو، تڏهن پنهنجن شاگردن کان پڇيائين، تہ ماڻهو ڇا ٿا چون تہ ابن آدم ڪير آهي؟
14هنن چيو تہ ڪي چون ٿا تہ يوحنا بپتسما ڏيڻ وارو آهي، ڪي ايلياهہ، ۽ ٻيا ٿا چون تہ يرمياهہ، يا نبين مان ڪو هڪڙو.
15هن کين چيو، پر اوهين ڇا ٿا چئو تہ آئون ڪير آهيان؟
16۽ شمعون پطرس ورندي ڏيئي چيو تہ تون مسيح، زندہ خدا جو فرزند آهين.
17۽ يسوع وراڻي ڏيئي چيس، تہ اي شمعون بار يوناهہ، تون مبارڪ آهين: ڇالاءِ جو گوشت ۽ رت نہ، پر منهنجو پيءُ جو آسمان ۾ آهي، تنهن توکي ظاهر ڪري ڄاڻايو آهي.
پطرس لقب ”مسيح“ کي ”پٽ آف خدا“ سان قدرتي طور تي ملائي ٿو، ڇاڪاڻ ته اهو تڏهن قائم ٿيو جڏهن ٻنهي لقبن جي ابتدا زبور (زبور) ۾ ٿي. يسوع هن کي خدا کان پطرس ڏانهن وحي طور قبول ڪري ٿو. يسوع ‘مسيح’ آهي ۽ ان ڪري پڻ ‘خدا جو پٽ’ آهي.
پر اهو ناممڪن آهي، خود متضاد پڻ، يسوع لاءِ ”مسيح“ هئڻ پر ”خدا جو پٽ“ نه هئڻ ڪري، ڇاڪاڻ ته ٻنهي اصطلاحن جو سرچشمو ساڳيو آهي ۽ معنيٰ هڪ ئي آهي. اهو ائين ئي ٿيندو جيئن چئجي ته هڪ خاص شڪل هڪ ’دائرو‘ آهي پر ’گول‘ ناهي. شڪل هڪ چورس ٿي سگهي ٿي ۽ اهڙيءَ طرح نه گول هجي ۽ نه گول هجي. پر جيڪڏهن اهو هڪ دائرو آهي ته اهو پڻ گول آهي. گول پن ان جو حصو آهي جنهن جو مطلب آهي هڪ دائرو، ۽ اهو چوڻ ته هڪ خاص شڪل هڪ دائرو آهي پر گول نه آهي، غير متضاد هجڻ آهي، يا غلط سمجھڻ آهي ته هڪ ‘دائرو’ ۽ ‘گولائي’ جو مطلب ڇا آهي. اهو ساڳيو آهي ‘مسيح’ ۽ ‘خدا جو پٽ’ سان. يسوع ٻئي آهي ‘مسيح’ ۽ ‘خدا جو پٽ’ (پطرس جو دعوي) يا هو نه آهي (ان ڏينهن جي يهودي اڳواڻن جو نظريو)؛ پر هو هڪ ٿي نٿو سگهي ۽ نه ٻيو.
ڇا مطلب آهي ‘خدا جو پٽ’؟
پوء عنوان ڇا مطلب آهي؟ هڪ اشارو ظاهر ٿئي ٿو ته نئين عهد نامي ۾ يوسف جي شخص کي ڪيئن متعارف ڪرايو ويو آهي، هڪ ابتدائي شاگرد (فرعون جو يوسف نه) ۽ اهو ڪيئن استعمال ڪري ٿو ‘پٽ آف…’. چوي ٿو
36۽ يوسف جنهن کي رسولن برناباس جو لقب ڏنو هو، (جنهن جي معنيٰ آهي نصيحت جو پٽ) ۽ جو ليوي هو، ۽ جنهن جو وطن ڪپرس هو،
37تنهن وٽ هڪڙي ٻني هئي، جا هن وڪڻي ۽ انهيءَ جا پيسا آڻي رسولن جي پيرن وٽ رکيا. (رسولن جا ڪم 4:36-37)
توھان ڏسندا ته لقب ‘برناباس’ جو مطلب آھي ‘حوصلہ افزائي جو پٽ’. ڇا انجيل چوي ٿو ته سندس لغوي پيءُ جو نالو ’حوصلو‘ هو ۽ اهو ئي سبب آهي جو کيس ’حوصلو ڏيندڙ پٽ‘ سڏيو وڃي ٿو؟ يقيناً نه! ’حوصلو‘ هڪ تجريدي تصور آهي جنهن جي وضاحت ڪرڻ مشڪل آهي پر ان کي سمجهڻ آسان آهي ان کي ڏسي هڪ حوصلا افزائي ڪندڙ شخص ۾. جوزف جي زندگي ۽ شخص کي ڏسڻ سان ڪو ماڻهو عمل ۾ حوصلا افزائي ڪري سگهي ٿو ۽ اهڙي طرح سمجهي سگهي ٿو ته “حوصلا افزائي” جو مطلب ڇا آهي. اهڙيءَ طرح يوسف ”همت جو پٽ“ آهي. هن هڪ زنده انداز ۾ ‘حوصلا افزائي’ جي نمائندگي ڪئي.
“ڪڏھن به خدا کي نه ڏٺو آھي” (يوحنا 1:18). تنهن ڪري، خدا جي ڪردار ۽ فطرت کي سمجهڻ اسان لاءِ مشڪل آهي. اسان کي ڇا جي ضرورت آهي خدا کي زندهه طريقي سان نمائندگي ڪرڻ گهرجي، پر اهو ناممڪن آهي ڇاڪاڻ ته ‘خدا روح آهي’ ۽ اهڙيء طرح ڏسي نه ٿو سگهجي. اهڙيءَ طرح انجيل ”خدا جو ڪلام“ ۽ ”خدا جو فرزند“ ٻنهي عنوانن سان حضرت عيسيٰ المسيح جي زندگيءَ ۽ شخصيت جي اهميت کي اختصار ۽ وضاحت ڪري ٿي.
14۽ ڪلام مجسم ٿيو، ۽ فضل ۽ سچائيءَ سان ڀرپور ٿي اسان وٽ اچي رهيو؛ (۽ اسان سندس اهڙو جلال ڏٺو، جهڙو پيءُ جي هڪڙي ئي جو جلال). 15يوحنا هن بابت شاهدي ڀري پڪاري چيو، تہ هي اُهو آهي جنهن بابت مون چيو هو تہ جيڪو منهنجي پٺيان ٿو اچي سو مون کان اڳي ٿيو آهي: ڇالاءِ جو هو مون کان اڳي هو. 16۽ هن جي ڀرپورائيءَ مان اسان سڀني کي مليو آهي، يعني فضل تي فضل. 17ڇالاءِ تہ شريعت موسيٰ جي معرفت ملي؛ پر فضل ۽ سچائي يسوع مسيح جي معرفت آيا. 18ڪنهن بہ ماڻهوءَ خدا کي ڪڏهن ڪونہ ڏٺو آهي؛ هڪڙو ئي فرزند، جو پيءُ جي هنج ۾ آهي، تنهن ئي ظاهر ڪيو اٿس. (يوحنا 1)
اسان ڪيئن ڄاڻون ٿا خدا جي فضل ۽ سچائي؟ اسان ڏسون ٿا ته ان کي حضرت عيسيٰ مسيح (ع) جي حقيقي گوشت ۽ رت واري زندگي ۾ گذاريو ويو آهي. شاگرد خدا جي ”فضل ۽ سچائي“ کي سمجهي سگھن ٿا ان ۾ ڏسي ڪري. قانون، ان جي حڪمن سان، اسان کي اهو بصري مثال نه ڏئي سگهيو.
پٽ … سڌو سنئون خدا کان اچي رهيو آهي
’پٽ آف خدا‘ جو ٻيو استعمال پڻ اسان کي بهتر سمجهڻ ۾ مدد ڪري ٿو ته ان جو مطلب ڇا آهي حضرت عيسيٰ (ع) جي حوالي سان. لوقا جي انجيل ۾ يسوع جي نسب (پيءَ کان پٽ) جي فهرست ڏنل آهي جيڪا آدم ڏانهن واپس وڃي ٿي. اسان جينيالاجي کي بلڪل آخر ۾ کڻون ٿا جتي اهو چوي ٿو
38۽ اُهو انوش جو، ۽ اُهو سيت جو، ۽ اُهو آدم جو، ۽ اُهو خدا جو پٽ هو. (لوقا 3)
اسان هتي ڏسون ٿا ته آدم کي ”خدا جو پٽ“ سڏيو ويو آهي. ڇو؟ ڇاڪاڻ ته آدم جو ڪوبه انساني پيءُ نه هو. هو سڌو سنئون خدا کان آيو هو. يسوع جو ڪو به انساني پيءُ نه هو. هو هڪ ڪنوار مان پيدا ٿيو هو. جيئن مٿي ڄاڻايل آهي يوحنا جي انجيل ۾ هو سڌو سنئون ’پيءَ کان آيو‘.
قرآن مان هڪ ’پٽ…‘ جو مثال
قرآن مجيد لفظ ”پٽ جو…“ استعمال ڪري ٿو، جيئن انجيل ۾. هيٺ ڏنل آيت تي غور ڪريو
(اي پيغمبر) توکان پڇن ٿا ته (اُھي) ڇا خرچين؟ (کين) چؤ ته جيڪو مال خرچي سو ماءُ پيءُ ۽ مائٽن ۽ ڇورن (ٻارن) ۽ مسڪينن ۽ مسافرن کي (ڏيڻ) جڳائي، ۽ جيڪا چڱائي ڪندؤ (سا لھندؤ) ڇوته الله اُنکي ڄاڻندڙ آھي. (تصويري البقره الف: 215)
لفظ ’مسافر‘ (يا ’مسافر‘) اصل ۾ عربي (‘ابن سبيل’ يا ابن السبيل) ۾ لفظ ‘رستي جا پٽ’ لکيو ويو آهي. ڇو؟ ڇاڪاڻ ته مترجم ۽ مترجم سمجهي چڪا آهن ته لفظ لفظي طور تي روڊ جي ‘پٽ’ ڏانهن اشارو نه آهي، پر اهو هڪ اظهار آهي مسافرن کي ظاهر ڪرڻ لاء – جيڪي مضبوط طور تي ڳنڍيل آهن ۽ رستي تي منحصر آهن.
ڇا ‘پٽ آف خدا’ جو مطلب نه آهي
اهو ساڳيو ئي بائبل سان آهي جڏهن اهو اصطلاح استعمال ڪري ٿو ‘خدا جو پٽ’. تورات، زبور يا انجيل ۾ ڪٿي به لفظ ”Son of God“ جي معنيٰ نه آهي ته خدا هڪ عورت سان جنسي لاڳاپا رکيا ۽ ان جي نتيجي ۾ هڪ لفظي ۽ جسماني پٽ پيدا ٿيو. اها سمجھ قديم يوناني شرڪ ۾ عام هئي جتي ديوتائن کي ”زون“ هونديون هيون. پر بائبل (الڪتاب) ۾ ڪٿي به اهو بيان نه ڪيو ويو آهي. يقينن اهو ناممڪن هوندو ڇاڪاڻ ته اهو چوي ٿو ته عيسى هڪ ڪنوار مان پيدا ٿيو هو – اهڙيء طرح ڪوبه لاڳاپو ناهي.
خلاصو
اسان هتي ڏٺو ته حضرت يسعياه 750 ق.
14تنهن ڪري خداوند پاڻ اوهان کي هڪڙو نشان ڏيندو؛ ڏسو، هڪڙي ڪنواري زال پيٽ سان ٿيندي، ۽ هڪڙو پٽ ڄڻيندي، ۽ انهيءَ جو نالو عمانوايل رکندي. (يسعياہ 7)
وصف موجب ڪنوار مان پٽ جو ڪوبه انساني پيءُ نه هوندو. اسان هتي ڏٺو ته ملائڪ جبرائيل (جبريل) مريم کي اعلان ڪيو هو ته اهو ٿيندو ڇو ته ‘مرحوم جي طاقت توهان (مريم) تي ڇانو ڪندي’. اهو خدا ۽ مريم جي وچ ۾ ناپاڪ لاڳاپن جي باري ۾ نه ٿيندو – اهو حقيقت ۾ ڪفر (شرڪ) جي ذريعي ٿيندو. نه، هي پٽ هڪ تمام منفرد انداز ۾ هڪ ‘مقدس’ هوندو، سڌو سنئون خدا کان انساني منصوبي يا ڪوشش کان سواء. هو سڌو سنئون خدا کان اڳتي وڌندو جيئن لفظ اسان کان سڌو اڳتي وڌندا آهن. ان لحاظ کان مسيح خدا جو فرزند ۽ خدا جو ڪلام پڻ هو.