جڏهن اسان حضرت ابراهيم عليه السلام جي پٽ جي قربانيءَ جو ذڪر ڪريون ٿا ته منهنجا دوست اصرار ڪن ٿا ته لڳ ڀڳ قربان ڪيل پٽ حضرت اسماعيل (يا اسماعيل) هو، جيڪو حضرت ابراهيم عليه السلام جو وڏو پٽ هاجره هو، نه ته حضرت اسحاق عليه السلام جو ننڍو پٽ ساره جو. انهيءَ ڪري مون کي حيرت ٿي ته جڏهن مون قرآن ۾ ان بابت پڙهيو. جڏهن مان پنهنجي دوستن کي ڏيکاريان ٿو ته اهي به حيران ٿي ويا آهن. ابراهيم جي نشاني نمبر 3 ۾ مون هن اهم واقعي کي ڏٺو، ۽ ان جو پورو حوالو هتي ڏنو ويو آهي. پوءِ ڇا ٿو چوي؟ مخصوص آيت کي ٻيهر ورجايو ويو آهي.
فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَىٰ فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَىٰ ۚ قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ۖ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ(Al-Saffat 37:102)
حضرت ابراهيم عليه السلام جي قرباني جي باري ۾ هن آيت ۾ پٽ جو نالو ذڪر نه ڪيو ويو آهي. اهڙي صورتحال ۾ اهو بهتر آهي ته وڌيڪ تفصيلي ڳولا ۽ مطالعو ڪيو وڃي. جيڪڏهن توهان سڄي قرآن ۾ ڳولهيو ته حضرت اسماعيل (يا اسماعيل) جو ذڪر ڪڏهن ٿيندو، توهان ڏسندا ته ان جو نالو 12 ڀيرا ايندو.
- انهن مان ٻه ڀيرا هو اڪيلو ئي آهي جنهن جو نالو ابراهيم پنهنجي پيءُ سان گڏ آهي(2:125, 2:127).
- انهن مان پنج دفعا هن جو ذڪر ابراهيم ۽ سندس ڀاءُ اسحاق سان آهي (3:84, 4,163, 2:133, 2:136, 2:140).
- باقي پنجن صحيفن ۾ سندس پيءُ ابراهيم کان سواءِ سندس ذڪر ڪيل آهي، پر ٻين نبين سان گڏ هڪ فهرست ۾ (6:86, 14:39, 19:54, 21:85, 38:48).
ٻن وقتن ۾ هن جو ذڪر اڪيلو پنهنجي والد ابراهيم عليه السلام سان ڪيو ويو آهي توهان ڏسي سگهو ٿا ته اهو نماز تي ٻين واقعن بابت ڳالهائي رهيو آهي – قرباني نه.
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى ۖ وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ(The Cow:125)
وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ(The Cow: 127)
قرآن پاڪ ڪڏهن به اهو بيان نٿو ڪري ته اهو اسماعيل هو جنهن کي قرباني ذريعي آزمايو ويو هو، اهو صرف ‘پٽ’ چوي ٿو. پوءِ اهو ڇو مڃيو وڃي ٿو ته اهو اسماعيل جيڪو پيش ڪيو ويو هو؟
ابن ابراهيم جي قرباني تي تفسير
يوسف علي (جنهن جو قرآن جو ترجمو آهي جيڪو مان استعمال ڪري رهيو آهيان) قرآن جو هڪ معزز مفسر ۽ مترجم پڻ آهي. سندس تفسير http://al-quran.info تي موجود آهي
قربانيءَ جي اقتباس جي تفسير ۾ پٽ جي قربانيءَ بابت هيٺيان ٻه فوٽ نوٽ آهن.
4071 هي شام ۽ فلسطين جي زرخيز زمين ۾ هو. اهڙيءَ طرح پيدا ٿيل ڇوڪرو، مسلمانن جي روايتن موجب، ابراهيم جو پهريون پٽ، يعني اسماعيل هو. نالو خود سامي جي اصليت مان آهي، ٻڌڻ لاء، ڇاڪاڻ ته خدا ابراهيم جي دعا ٻڌي هئي (آيت 100). حضرت اسماعيل عليه السلام جي ڄمڻ وقت ابراهيم جي عمر 86 سال هئي (Gen. 16:16).
يوسف عليءَ جو هتي فقط دليل ’مسلم روايت‘ آهي.
4076 اسان جو نسخو موجوده پراڻي عهد نامي جي يهودي-عيسائي نسخي سان مقابلو ڪري سگهجي ٿو. يهودي روايت، خاندان جي ننڍي شاخ کي تسبيح ڏيڻ لاء، يهودين جي ابن ڏاڏن اسحاق جي اولاد، جيئن ته وڏي شاخ جي خلاف، اسماعيل جو اولاد آهي، عربن جي ابن ڏاڏن، هن قرباني کي اسحاق ڏانهن اشارو ڪيو آهي (جنرل 22). : 1-18). ھاڻي اسحاق پيدا ٿيو جڏھن ابراھيم 100 سالن جو ھو (جنرل 21:5)، جڏھن تہ اسماعيل پيدا ٿيو جڏھن ابراھيم 86 سالن جو ھو (جنرل 16:16). تنهن ڪري اسماعيل، اسحاق کان 14 سال وڏو هو. هن جي پهرين 14 سالن دوران اسماعيل ابراهيم جو اڪيلو پٽ هو. ڪنهن به وقت اسحاق ابراهيم جو اڪيلو پٽ نه هو. اڃان تائين، قرباني جي ڳالهائڻ ۾، پراڻي عهد نامي (جنرل 22: 2) چوي ٿو: ‘۽ هن چيو ته، هاڻي پنهنجي پٽ، پنهنجي واحد پٽ اسحاق، جنهن کي توهان پيار ڪيو آهي، وٺو، ۽ توهان کي موريا جي ملڪ ۾ وٺي وڃو: ۽ پيش ڪيو. هن کي اتي هڪ ساڙيل قرباني لاء … “
هن فوٽ نوٽ ۾ هو دليل ڏئي ٿو ته جيئن ته تورات چوي ٿو ‘پنهنجو پٽ کڻ، توهان جو اڪيلو پٽ… (پيدائش 22: 2) ۽ اسماعيل 14 سال وڏو هو، تنهنڪري صرف اسماعيل کي ‘اڪلو پٽ’ جي طور تي قرباني لاء پيش ڪري سگهجي ٿو. پر هو اهو وساري ٿو ته ان کان اڳ، پيدائش 21 ۾، ابراهيم (ع) اسماعيل ۽ هاجره کي موڪليو هو. اهڙيء طرح، پيدائش 22 ۾ اسحاق اصل ۾ سندس ‘اڪلو پٽ’ آهي، ڇاڪاڻ ته اسماعيل کي جلاوطن ڪيو ويو هو. ان تي وڌيڪ تفصيل ڏسو هتي.
ابراهيم جو پٽ قربان: تورات جي شاهدي
تنهن ڪري قرآن اهو بيان نٿو ڪري ته ڪهڙي پٽ، پر تورات بلڪل واضح آهي. توهان ڏسي سگهو ٿا ته تورات جي پيدائش 22 ۾ اسحاق جي نالي سان ڇهه مختلف وقتن جو ذڪر ڪيو ويو آهي (22: 2، 3، 6، 7 (2 ڀيرا)، 9 ۾.
تورات جي حمايت رسول الله صلي الله عليه وسلم
اهو تورات جيئن اڄ اسان وٽ آهي، ان جي حمايت رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم ڪئي هئي، اها حديثن مان بلڪل واضح آهي. ان تي منهنجي تحرير ۾ ڪيتريون ئي حديثون بيان ڪيون ويون آهن، جن مان هڪ هي آهي
Narrated Abdullah Ibn Umar: ..A group of Jews came and invited the Apostle of Allah (PBUH) to Quff. … They said: ‘AbulQasim, one of our men has committed fornication with a woman; so pronounce judgment upon them’. They placed a cushion for the Apostle of Allah (PBUH) who sat on it and said: “Bring the Torah”. It was then brought. He then withdrew the cushion from beneath him and placed the Torah on it saying: “I believed in thee and in Him Who revealed thee.” Sunan Abu Dawud Book 38, No. 4434:
تورات جي حمايت حضرت عيسيٰ مسيح عليه السلام
حضرت عيسيٰ مسيح (ع) به تورات جي تصديق ڪئي آهي جيئن اسان هتي ڏٺو آهي. ان مضمون ۾ هن کان هڪ درس اهو چوي ٿو
18.ڇالاءِ جو آئون اوهان کي سچ ٿو چوان تہ جيسين آسمان ۽ زمين ٽري نہ وڃن، تيسين توريت جي سڀني ڳالهين پورين ٿيڻ کان سواءِ، انهن مان ڪنهن بہ طرح هڪڙي زبر يا هڪڙو نقطو بہ ٽري نہ ويندو. 19.تنهنڪري جيڪو بہ هنن تمام ننڍن حڪمن مان هڪڙو ڀڃندو، ۽ ماڻهن کي ائين سيکاريندو، سو آسمان جي بادشاهت ۾ سڀني کان ننڍو سڏبو. پر جيڪو انهن تي عمل ڪندو ۽ ائين سيکاريندو، سو ئي آسمان جي بادشاهت ۾ وڏو سڏبو. (Matthew 5:18-19)
خبردار: تورات تي ڪڏهن به روايت نه ڪريو
حضرت موسيٰ عليه السلام جي توريت کي ڪنهن به روايت جي ڪري رد ڪرڻ عقلمندي نه هوندي. درحقيقت حضرت عيسيٰ مسيح عليه السلام پنهنجي دور جي مذهبي اڳواڻن تي ان ڪري تنقيد ڪئي هئي جو انهن پنهنجي روايتن کي قانون جي اڳيان رکيو آهي، جيئن اسان هتي ڏسون ٿا:
3.هن ورندي ڏيئي چين تہ اوهين بہ پنهنجي روايت جي ڪري خدا جو حڪم ڇو ٿا ڀڃو؟ 4.ڇالاءِ جو خدا چيو آهي تہ پنهنجي پيءُ ۽ پنهنجي ماءُ جي عزت ڪريو: ۽ جيڪو پيءُ يا ماءُ جي گلا ڪري سو ڀلي تہ اُڦٽ ماريو وڃي. 5.پر اوهين ٿا چئو، تہ جيڪو پنهنجي پيءُ يا پنهنجي ماءُ کي چوندو، تہ جنهن شيءِ مان توکي منهنجي هٿان فائدو رسي ها سا خدا جي نذر ٿي چڪي؛ سو ڀلي پنهنجي پيءُ کي عزت نہ ڏئي. 6.تڏهن اوهان پنهنجي روايت ڪري خدا جي ڪلام کي رد ڪري ڇڏيو آهي. 7.اي رياڪارو، اوهان بابت يسعياہ ڪهڙي نہ پوري پيشنگوئي ڪئي آهي تہ (Matthew 15:3-7)
”روايت“ جي ڪري پيغمبر جي پيغام کي ڪڏھن به رد نه ڪرڻ جو نصيحت بلڪل واضح آھي.
اڄ جي تورات جي شاهدي مردار سمنڊ جي اسڪالر جي مدد سان
هيٺ ڏنل نقشو ڏيکاري ٿو ته تورات جي ابتدائي نسخي، مردار سمنڊ جي اسڪالر، تاريخ 200 ق. مطلب ته جنهن تورات جو ذڪر نبي ڪريم صلي الله عليه وسلم ۽ حضرت عيسيٰ عليہ السلام ڪيو آهي، اهو ساڳيو ئي آهي جيئن اڄ ڪلهه استعمال ٿئي ٿو.
جيڪو نبين نازل ڪيو آهي ان ڏانهن واپس موٽڻ اسان لاءِ اهو سوال واضح ڪري ٿو.